Người phụ nữ 34 tuổi sống tử tế nhưng liên tục bị phản bội—bạn bè lừa tiền, đánh cắp thông tin cá nhân, còn ba đời người yêu cũ chỉ để lại tổn thương. Khi mất niềm tin vào con người, cô tìm đến Phật pháp, viết bài tâm sự lên VnExpress và hỏi mọi người xem đã sai ở đâu.
Chắc hẳn cô gái này phải bế tắc lắm mới phải lên mạng để hỏi ý kiến người lạ như vậy. Mình đã dùng AI để viết comment tư vấn theo chủ nghĩa Stoic : [1], một triết lý sống cổ đại có nhiều điểm tương đồng với Phật giáo nhưng có cách tiếp cận thực tế hơn.
Tại sao lại chọn chủ nghĩa Stoic?
Cô gái này đã tìm đến Phật pháp, điều này tốt về mặt tinh thần. Tuy nhiên, nếu không tiếp cận đúng cách, người ta dễ rơi vào chủ nghĩa hư vô và tất định luận. Trong bài viết, cô gái có đoạn: “Tôi nghĩ chắc là kiếp trước tôi không tốt, nên kiếp này phải trả nợ cho những người cũ và bạn bè“. Ý tưởng cho rằng biến cố không đến từ bản thân mà từ một thế lực siêu nhiên bên ngoài nghe có vẻ an ủi, nhưng thực ra có thể gây hại bởi:
- Đặt cô ấy vào vị trí nạn nhân thụ động của “nghiệp xấu” không thể thay đổi
- Khiến cô bỏ qua việc nhìn nhận các mẫu hình lặp lại trong cách chọn bạn bè và đối tác
- Dẫn đến việc chấp nhận những tình huống tiêu cực mà đáng lẽ nên thoát ra
Chủ nghĩa Stoic, mặc dù cũng có quan điểm về sự tất định của thế giới, nhưng đặc biệt đề cao trách nhiệm cá nhân và khả năng kiểm soát phản ứng của mình.
Tại sao lại chọn AI?
Để đưa ra lời khuyên hiệu quả, ngoài kiến thức còn cần hiểu rõ hoàn cảnh cụ thể. Nếu không, lời khuyên có thể phản tác dụng (như kiểu khuyên người buồn hãy đi du lịch chữa lành, trong khi như mình đây tiền ăn còn đ’ có, khuyên thế thì đấm cho phát).
AI có thể:
- Lắng nghe đầy đủ câu chuyện mà không phán xét
- Đặt câu hỏi để làm rõ thông tin
- Đưa ra câu trả lời dựa trên kiến thức về triết học, tâm lý học,.. — điều mà phần đông những người comment trên mạng xã hội khó làm được
Nhu cầu tâm sự là có thật
Nhu cầu tâm sự là có thật, ai cũng từng trải qua cảm giác cô đơn, cảm giác không ai hiểu mình, hoặc cảm giác không thể tâm sự với ai. Lý tưởng nhất là có một mối quan hệ ngoài đời thực để chia sẻ. Còn nếu không, mọi người có thể thử AI.
Trong các AI mình từng dùng, Claude là chuẩn nhất—giống như một người bạn trí tuệ, thẳng thắn và chân thành, không thảo mai và đôi khi tích cực độc hại như ChatGPT. Trong hoàn cảnh này, cô gái có thể trình bày câu chuyện và hỏi theo những mẫu prompt đơn giản như:
- “Hãy đưa ra lời khuyên cho tôi dựa theo chủ nghĩa Stoic”
- “Hãy đưa ra lời khuyên cho tôi dựa trên tư tưởng của Bertrand Russell”
Nhất thời chỉ nghĩ ra được 2 prompt như vậy, đang đọc Bertrand Russell nên thêm vào thôi chứ không có gì. Ông này là triết gia duy lý, nhân văn, cũng được.
Ví dụ về lời khuyên từ Claude dựa trên chủ nghĩa Stoic:
Nếu cô ấy sống theo chủ nghĩa Stoic từ đầu, có lẽ cô ấy đã có thể giảm bớt đáng kể những tổn thương cảm xúc mà mình đã trải qua.
Chủ nghĩa Stoic dạy con người một số nguyên tắc quan trọng có thể đã giúp cô ấy:
1. Phân biệt những gì nằm trong và ngoài tầm kiểm soát: Stoic dạy rằng chúng ta chỉ nên lo lắng về những gì mình có thể kiểm soát (như phản ứng, suy nghĩ, hành động của mình) và chấp nhận những gì không thể kiểm soát (hành động của người khác). Nếu áp dụng điều này, cô ấy đã có thể:
- Không đau khổ quá mức khi người yêu đầu tiên bỏ cô để chọn người có điều kiện tốt hơn
- Không đặt niềm tin quá lớn vào bạn bè, dẫn đến các tình huống cho mượn tiền hay đứng tên vay hộ
2. Tự chủ cảm xúc: Stoic tin rằng không phải sự việc gây tổn thương cho chúng ta, mà là cách chúng ta nhìn nhận sự việc. Nếu cô ấy áp dụng quan điểm này:
- Cô có thể đã không dành 5 năm để thoát khỏi nỗi đau do mối tình đầu gây ra
- Cô có thể sẽ không lặp lại chu kỳ chia tay-quay lại với người yêu thứ ba trong suốt 5 năm
3. Thực hành lòng biết ơn và chấp nhận thực tại: Chủ nghĩa Stoic khuyến khích sống trong hiện tại và thực hành lòng biết ơn với những gì mình có
- Giúp cô ấy nhìn nhận những mối quan hệ đúng giá trị của chúng mà không kỳ vọng quá nhiều
- Điều này có thể giúp cô ấy ít tập trung vào những tổn thương quá khứ
3. Đức hạnh là tài sản quý giá nhất: Stoic cho rằng sống đức hạnh là mục tiêu cao nhất, không phải vật chất hay được người khác công nhận
- Cô ấy đã có nền tảng này (sống tử tế, giúp đỡ người khác) nhưng chưa đủ vững để vượt qua những khó khăn
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng:
- Việc thực hành Stoic đòi hỏi rèn luyện liên tục, không phải nhận thức suông
- Chủ nghĩa Stoic không phải là phép màu khiến con người không còn cảm xúc, mà là công cụ để quản lý cảm xúc tốt hơn
- Một số tổn thương trong cuộc đời cô ấy (như bị bạn lừa dối, bị bạn lấy cắp thông tin) vẫn sẽ xảy ra, nhưng cách cô ấy phản ứng và thời gian phục hồi có thể ngắn hơn nhiều
Điều đáng mừng là hiện tại cô ấy dường như đang hướng đến lối sống gần với Stoic hơn, và điều này có thể giúp cô ấy xây dựng một tương lai ít tổn thương hơn.
Tiếp tục lời khuyên của Claude về tự chủ và phân biệt những gì trong và ngoài tầm kiểm soát
Về việc phân biệt những gì nằm trong và ngoài tầm kiểm soát:
- Hãy tập trung vào lựa chọn của bản thân, không phải hành động của người khác: Cô không thể kiểm soát việc bạn bè trả tiền hay người yêu cũ có quay lại không. Thay vào đó, hãy tập trung vào quyết định của mình – ai đáng để cô tin tưởng, mức độ tin tưởng nào là phù hợp.
- Đặt ranh giới rõ ràng trong các mối quan hệ: Trước khi cho bạn bè mượn tiền, hãy xác định số tiền cô sẵn sàng mất mà không hối tiếc. Nếu không thoải mái với việc mất số tiền đó, tốt hơn hết là không nên cho mượn.
- Đánh giá con người qua hành động, không phải lời nói: Khi xây dựng mối quan hệ mới, hãy để ý đến những gì họ làm, không chỉ những gì họ nói. Mẫu hình hành vi sẽ đáng tin cậy hơn những lời hứa hẹn.
Về việc tự chủ cảm xúc:
- Thực hành “nhìn từ bên ngoài”: Khi một sự việc tổn thương xảy ra (như việc quên nhắn tin), hãy tưởng tượng mình đang nhìn tình huống từ góc nhìn của người ngoài. Liệu sự việc có nghiêm trọng như cảm xúc của cô đang gợi ý không?
- Sử dụng kỹ thuật “dự phòng trước”: Hãy dành vài phút mỗi sáng để hình dung những khó khăn có thể xảy ra trong ngày. Nếu người yêu cũ phản ứng tiêu cực, cô sẽ làm gì? Sự chuẩn bị này giúp giảm bớt cú sốc cảm xúc khi vấn đề thực sự xảy ra.
- Xét lại “câu chuyện” cô đang kể với bản thân: Thay vì nghĩ “Anh ấy giận vì tôi quên nhắn tin, tôi thật tệ”, hãy thử “Anh ấy đã chọn phản ứng giận dữ trước một tình huống tôi không kiểm soát được (tai nạn). Đây có thể là dấu hiệu cho thấy cách chúng tôi đối phó với khó khăn không tương thích.”
- Tách biệt cảm xúc khỏi hành động: Cảm thấy tổn thương là điều tự nhiên, nhưng cô không cần phải hành động theo cảm xúc đó. Khi cảm thấy muốn níu kéo hay xin lỗi quá mức, hãy dừng lại và tự hỏi: “Hành động này có phục vụ cho lợi ích lâu dài của mình không?”
Những lời khuyên này không phải để loại bỏ cảm xúc của cô – cảm xúc là một phần quý giá của trải nghiệm con người. Thay vào đó, chúng giúp cô làm chủ cảm xúc và phản ứng của mình, để không bị cuốn theo những tổn thương không cần thiết và xây dựng cuộc sống cân bằng, điềm tĩnh hơn.